Zasady diety w chorobie Hashimoto

Rola diety w Hashimoto

Mówiąc o leczeniu choroby Hashimoto coraz częściej wspomina się także o roli diety. Ma ona za zadanie głównie poprawiać przyswajalność przyjmowanych leków, zmniejszać stan zapalny, przez co powodować opóźnienie niszczenia tkanki tarczycowej, zmniejszać niekorzystne objawy choroby oraz kontrolować masę ciała. Pokrycie zapotrzebowania organizmu na wszystkie makro- i mikroelementy zapewnia prawidłowy przebieg procesów metabolicznych. Mowa tutaj głównie o żelazie, cynku i selenie, które są składowymi enzymów biorących udział w przemianach hormonów produkowanych przez gruczoł tarczowy. Ponadto prawidłowa ich podaż wraz z dietą wpływa na samopoczucie i zapobiega powstawaniu późniejszych powikłań choroby.

Ogólne zasady diety

Dostępne artykuły czy badania naukowe, mówiące o diecie w chorobie Hashimoto przedstawiają różne poglądy na temat żywienia w tej jednostce chorobowej. Skutkiem tego szumu informacyjnego jest to, że chory często nie wie, jakie rozwiązanie dietetyczne ma wybrać. Warto podkreślić, że dieta u chorych na Hashimoto powinna bazować na zaleceniach żywienia człowieka zdrowego, jednak korzystne jest wprowadzenie pewnych modyfikacji:

• zwiększona podaż białka – udział tego makroskładnika w diecie powinien zostać zwiększony do 25% całkowitego zapotrzebowania energetycznego. Pełnowartościowe białko osoby chorej na Hashimoto powinny czerpać przede wszystkich z chudego mięsa drobiowego, jajek czy nasion roślin strączkowych. Warto zwrócić uwagę na produkty bogate w tyrozynę (produkty mleczne, groch, soczewica, wieprzowina, wołowina, tuńczyk, pestki dyni, zarodki pszenne, len), aminokwas który bierze udział w syntezie hormonów tarczycy.
• niski indeks glikemiczny produktów –  chorobie Hashimoto często towarzyszą zaburzenia gospodarki węglowodanowej takie jak np. cukrzyca typu 2, insulinooporność czy hiperinsulinemia. Z tego względu istotnym elementem jest dieta, która będzie korzystnie wpływała na te zaburzenia, zmniejszając ich objawy. Indeks glikemiczny (IG) produktu określa w jakim stopniu wzrośnie stężenie glukozy we krwi po jego spożyciu, a co za tym idzie jaka będzie odpowiedź insulinowa organizmu. Im wyższy IG tym większy wzrost glukozy i insuliny. Wartość ta przypisywana jest produktom zawierającym w swoim składzie głównie węglowodany. Należy sięgać po produktu, których indeks glikemiczny nie przekracza 55. Będą to głównie pełnoziarniste produkty zbożowe (kasza gryczana, pęczak, ryż brązowy, makaron pełnoziarnisty, komosa ryżowa), mało słodkie owoce (zwłaszcza jagodowe - truskawki, borówki, porzeczki, maliny, jagody) oraz warzywa. Bazowanie na takich produktach zapobiega wahaniom stężenia glukozy we krwi oraz zmniejsza poposiłkowe uczucie senności.
• błonnik pokarmowy – ze względu na spowolnienie perystaltyki jelit w tej grupie chorych niezmiernie ważna jest odpowiednia zawartość błonnika pokarmowego w diecie. Wpływa on na regulację pracy przewodu pokarmowego, a także odżywia mikroflorę jelitową, która oddziałuje na stan układu odpornościowego. Sięgaj po grube kasze, dobrej jakości pieczywo na bazie mąk z pełnego przemiału, warzywa, owoce, pestki oraz nasiona.
• wielonienasycone kwasy tłuszczowe – szczególną wagę należy przywiązać do podaży kwasów tłuszczowych z rodziny omega 3 i omega 6. Wykazują one szczególnie działanie przeciwzapalne i korzystnie wpływają na spowolnienie niszczenia gruczołu tarczowego. Podaż tych kwasów wraz z dietą, a szczególnie omega-3 jest niezbędna, ze względu na fakt, że organizm nie jest w stanie sam ich syntetyzować. Do diety należy włączyć minimum 2 porcje ryb w tygodniu (łosoś, śledź, dorsz, halibut, sardynki, makrela, sandacz), oleje roślinne (rzepakowy, słonecznikowy, lniany, oliwę z oliwek), orzechy oraz nasiona. 
• antyoksydanty – czyli substancje, które zapobiegają utlenianiu innych związków i niwelują wolne rodniki. Chronią organizm przed stresem oksydacyjnym, a także opóźniają procesy starzenia. W chorobie Hashimoto wpływają na zmniejszenie stanu zapalnego, a także mogą zmniejszyć proces włóknienia tkanki tarczycowej. Do najważniejszych antyoksydantów zaliczamy witaminy A,C,E oraz substancje bioaktywne takie jak polifenole czy katechiny. Występują głównie w warzywach i owocach, a im bardziej intensywny ich kolor tym większa ich zawartość. 
• podaż produktów o dużym potencjale przeciwzapalnym – jest to szczególnie istotne, gdyż Hashimoto, jak wcześniej wspomniano, jest chorobą o podłożu zapalnym. Szczególnie silnie przeciwzapalne są warzywa (brokuł, kapusta, szpinak, jarmuż pomidory), owoce (jagody, borówki, jeżyny, maliny, truskawki, winogrona ciemne), ryby (makrela, śledź, halibut, sola, dorsz), orzechy (włoskie, siemię lniane).
• eliminacja produktów wysokoprzetworzonych – punkt ten powinien być podstawą każdej diety. Należy usunąć z codziennego jadłospisu wszelkie dania gotowe, a także produkty, których lista składników ciągnie się przez kilka linijek i zawiera wiele nieznanych nazw. Unikać także powinno się tych artykułów spożywczych, które na jednym z trzech pierwszych miejsc w składzie zawierają cukier lub tłuszcz. Na etykiecie warto zwrócić uwagę na ilość nasyconych kwasów tłuszczowych, które nasilają procesy zapalane, negatywnie wpływają na profil lipidowy i zwiększają ryzyko chorób układu krążenia (1). 

Substancje antyodżywcze

Wciąż panuje przekonanie, że w Hashimoto należy unikać pokarmów, bogatych w substancje antyodżywcze – goitrogeny, izoflawony, tioglikozydy, inhibitory trypsyny i chymotrypsyny. Co prawda, te wszystkie związki antyodżywcze mogą wpływać negatywnie na absorbcję witamin i składników mineralnych, a także na pracę tarczycy, ale jeśli byłyby spożywane w ogromnych ilościach. Znajdują się one głównie w soi, warzywach kapustnych, nasionach roślin strączkowych i niektórych zbożach. Nie jesteśmy w stanie zjeść kilogramów tych pokarmów dzienne, a właśnie takie ilości mogłoby być szkodliwe. Ponadto, prawidłowa obróbka kulinarna może wpłynąć na obniżenie zawartości tych substancji. 

Dieta redukcyjna

Osoby, które zmagają się z nadmierną masą ciała powinny zadbać o deficyt energetyczny diety, czyli spożywać mniej kalorii niż wydatkuje ich organizm. Stosując diety redukcyjne należy zwrócić uwagę, aby wartość energetyczna planu żywieniowego nie była zbyt niska i pokrywała zapotrzebowanie organizmu związane z przeprowadzaniem podstawowych funkcji życiowych (np. utrzymanie stałej temperatury ciała, oddychanie, pracę serca). Racjonalnym, a zarazem najlepszym rozwiązaniem jest wprowadzenie deficytu na poziomie około 500 kcal, co pozwoli na redukcję 0,5 kg tygodniowo. Powolna i stopniowa utrata masy ciała uchroni przed efektem jojo i ewentualnymi niedoborami pokarmowymi, do których mogą doprowadzić diety niskoenergetyczne. Nie wolno zapominać także o aktywności fizycznej, ale nie tylko tej związanej z pójściem na siłownię, zajęcia fitness czy bieganiem tylko także tej związanej z życiem codziennym (np. wysiadanie z autobusu przystanek wcześniej, wybieranie schodów zamiast windy, spacery czy obowiązki domowe).

Na podaż jakich składniki warto zwrócić szczególną uwagę

Dieta powinna realizować zapotrzebowane na wszystkie składniki mineralne oraz witaminy. Są jednak takie pierwiastki, których podaż przez osoby chore na Hashimoto powinna być szczególnie kontrolowana. Należą do nich między innymi: 

• Cynk – znaczenie tego pierwiastka w chorobach tarczycy związane jest z jego występowaniem  w budowie receptorów dla trójjodotyroniny. Ponadto jego niedobór hamuje konwersję T4 (tyroksyny) do T3 (trójjodotyroniny). Jest on niezbędny również do prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego. Znajdziemy go głównie w owocach morza, pestkach dyni, migdałach, sezamie, kakao, dzikim ryżu oraz kaszy gryczanej.
• Selen – pierwiastek ten jest składową enzymów z grupy selenoproteinaz (np. peroksydaza glutationowa, reduktaza tioredoksyny, selenoproteina P, 5-dejodynaza tetrajodotyroniny), przez co jego podaż wraz z dietą ma wpływ na aktywność enzymów biorących udział w przemianie hormonów tarczycy. Ponadto bierze udział w regulacji układu odpornościowego ograniczając produkcję substancji prozapalnych (leukotrienów, prostaglandyn) redukując stan zapalny i procesy włóknienia tkanki tarczycowej. Do dobrych źródeł selenu zaliczamy ryby i owoce morza (tuńczyk, łosoś, ostrygi), mięso, nabiał, jaja, kaszę gryczaną, brązowy ryż, nasiona słonecznika, orzechy brazylijskie. 
• Żelazo  - jest on składnikiem enzymu, peroksydazy jodującej, która bierze udział  w przekształcaniu tyreoglobuliny do tyroksyny i trójjodotyroniny. Można wyróżnić dwa rodzaje żelaza - hemowe (zwierzęce) i niehemowe (roślinne). Oprócz źródła pochodzenia różni się ono przyswajalnością – lepsza absorpcja zachodzi w przypadku gdy pierwiastek ten dostarczany jest wraz z mięsem lub rybami. Z kolei biodostępność żelaza z produktów roślinnych można zwiększyć poprzez dodatek do posiłku produktów bogatych w witaminę C (np. papryka, natka pietruszki, jarmuż, brokuł, brukselka, cytrusy). Głównym źródłem żelaza niehemowego są produkty zbożowe, nasiona roślin strączkowych, boćwina, buraki, groszek zielony, natka pietruszki czy pestki dyni.
• Jod – jeden z kluczowych pierwiastków odpowiadających za prawidłową pracę gruczołu tarczowego. Niezbędny jest do syntezy hormonów tarczycy. W Polsce odkąd wprowadzono obligatoryjne jodowanie soli kuchennej coraz rzadziej obserwuje się niedobory tego pierwiastka. Do jego naturalnych źródeł zaliczamy ryby morskie i słodkowodne, a także mleko i jaja, gdzie zawartość tego mikroelementu będzie zależała od jego zawartości w paszy jaką były karmione zwierzęta (2). 

W ostatnich latach wiele osób z chorobami autoimmunologicznymi decyduje się na wprowadzenie bardzo specjalistycznego modelu żywienia, nazywanego protokołem autoimmunologicznym. Jego ideą jest wyeliminowanie wszelkich pokarmów pobudzających układ odpornościowy oraz bogatych w lektyny. Eliminacji podlegają więc wszelkie zboża, nabiał, nasiona (orzechy, pestki, rośliny strączkowe), a także jajka i ziemniaki. W diecie dominują natomiast warzywa i owoce, mięso, ryby i owoce morza, różnego rodzaju bulwy, np. bataty (słodkie ziemniaki). Jest niewiele badań nad skutecznością tej diety w terapii chorób o podłożu autoimmunologicznym, w tym zapaleniem tarczycy. W jednym z nich stwierdzono, że u pacjentek z Hashimoto wdrożenie tej diety skutkowało istotnym zmniejszeniem stanów zapalnych, jednak bez wpływu na markery pracy tarczycy, jak miano przeciwciał przeciwtarczycowych, TSH, T3, T4 (3).

Podsumowanie

Reasumując, dieta w chorobie Hashimoto powinna bazować na naturalnych, nieprzetworzonych produktach, zawierających w swym składzie wiele substancji przeciwzapalnych. Ponadto niezmiernie ważne jest dostarczanie składników wspierających pracę układu odpornościowego. Zbilansowanie planu żywieniowego w tej jednostce chorobowej nie wymaga wielu wykluczeń, a jedynie przywiązania uwagi do podaży produktów bogatych w szczególnie istotne dla pracy tarczycy pierwiastki.

Piśmiennictwo

1. Alicja E. Ratajczak, Małgorzata Moszak, Marian Grzymisławski. Zalecenia żywieniowe w niedoczynności tarczycy i chorobie Hashimoto. Piel Zdr Publ. 2017;7(4):305–311

2. Paweł Tuchendler, Zygmunt Zdrojewicz. Dieta w chorobach tarczycy. Med Rodz 2017; 20(4): 299-3

3. Robert D Abbott, Adam Sadowski, Angela G Alt. Efficacy of the autoimmune protocol diet as part of a multi-disciplinary, supported lifestyle intervention for hashimoto's thyroiditis. Cureus 2019; 27;11(4):e4556