Wpływ diety DASH na profil lipidowy, ciśnienie tętnicze i poziom cukru we krwi

Potencjalnie, pozytywny wpływ na profil lipidowy, ciśnienie tętnicze oraz stężenie glukozy we krwi posiadają między innymi: błonnik pokarmowy, wielonienasycone kwasy tłuszczowe, antyoksydanty, flawonoidy, witaminy z grupy B, sterole roślinne, magnez, wapń oraz niska zawartość sodu w diecie.

Błonnik pokarmowy – zawarty jest głównie w warzywach i owocach, orzechach, a także pełnoziarnistych produktach zbożowych. Błonnik, a zwłaszcza jego rozpuszczalne frakcje powodują wzrost wydalania kwasów żółciowych i cholesterolu wraz z kałem, co wpływa na zmniejszenie stężenia cholesterolu w surowicy. Błonnik dodatkowo zwiększa uczucie sytości, co skutkuje spożywaniem mniejszej ilości pokarmów, a co za tym idzie kalorii. Obniża również indeks glikemiczny pokarmów i zwiększa wrażliwość tkanek na insulinę.

Wielonienasycone kwasy tłuszczowe – zawarte są między innymi w rybach, orzechach i olejach, w tym oliwie z oliwek. Mają one działanie przeciwzapalne, przeciwzakrzepowe i antytrombogenne (zapobiegają tworzeniu się zakrzepów krwi). Dzięki ich spożyciu dochodzi głównie do zredukowania stężenia cholesterolu LDL. Potencjalnym działaniem wspomnianych kwasów jest również obniżenie stężenia trójglicerydów we krwi.  Ich działanie przeciwzapalne wpływa na opóźnienie wzrostu blaszki miażdżycowej. Wykazują one również niewielkie działa hipotensyjne (zmniejszające ciśnienie krwi) (1). W metaanalizie 13 badań, obejmujących łącznie ponad 222 tysiące osób, zaobserwowano, że spożycie jednego dania rybnego w ciągu tygodnia zmniejsza umieralność z powodu choroby niedokrwiennej i zawału mięśnia sercowego o 15%, a zwiększenie spożycia ryb o jedynie 20 g/dobę zmniejsza umieralność z powodu choroby niedokrwiennej i zawału serca o 7% (2).

Antyoksydanty (w tym witaminy E, A, C) – są  inaczej nazywane przeciwutleniaczami. Związki te pozwalają na redukowanie nadmiaru wolnych rodników z organizmu. Zawarte są między innymi w olejach roślinnych (np. oliwa z oliwek), warzywach i owocach czy nasionach roślin strączkowych. Antyoksydanty mają działanie przeciwnowotworowe, przeciwzapalne i antyoksydacyjne. Badanie Siedmiu Krajów przeprowadzone w latach 50. i 60. XX wieku postawiło hipotezę, że produkty wykazujące działanie przeciwutleniające mogą mieć istotne znaczenie w zapobieganiu chorobom układu krążenia (3). W latach 90. dokonano dodatkowo analizy korelacji pomiędzy spożyciem poszczególnych grup produktów, a zgonami z powodu choroby niedokrwiennej serca w ciągu 25 lat. Badanie dowiodło, iż najsilniejsza ujemna korelacja zachodziła w przypadku spożycia właśnie produktów bogatych w antyoksydanty (4).

Flawonoidy – związki zawarte  między innymi w owocach, warzywach, orzechach, herbacie, kakao a także w ziołach wpływają na zmniejszenie stanu zapalnego, a co za tym idzie rozwoju miażdżycy. Ich spożycie wpływa również na zmniejszenie ryzyka wystąpienia niewydolności serca czy zawału mięśnia sercowego, a także nadciśnienia (5). W Badaniu Siedmiu Krajów dokonano analizy dziennej zawartości flawonoidów w przeciętnej diecie i sprawdzano ich wpływ na umieralność z powodu chorób sercowo-naczyniowych. Wykazano ujemną korelację między spożyciem tych związków, a liczbą zgonów z powodu choroby niedokrwiennej serca, co stanowiło dowód na ochronną rolę produktów roślinnych przed miażdżycą (6). Flawonoidy zawarte w czerwonym winie, a w szczególności resweratrol będący głównym związkiem polifenolowym, wpływają między innymi na podwyższenie stężenia „dobrego” cholesterolu HDL w osoczu, hamowanie agregacji płytek krwi, a także działają przeciwzapalnie i zmniejszają podatność cholesterolu LDL na procesy oksydacyjne, co zapoczątkowuje procesy miażdżycowe (7, 8).

Kwas foliowy i inne witaminy z grupy B – zawarte są między innymi w zielonych warzywach, a także pełnoziarnistych produktach zbożowym czy suchych nasionach roślin strączkowych. Wpływają one na zmniejszenie stężenia homocysteiny we krwi, której to zbyt wysokie stężenie jest czynnikiem ryzyka chorób sercowo-naczyniowych. Wzrost homocysteiny wpływa w pierwszej fazie na zwiększenie ciśnienia tętniczego, tworzenie się skrzepów, a także zwiększa ryzyko powstawania blaszki miażdżycowej. Wyniki badań obserwacyjnych wskazują, iż każdy wzrost stężenia homocysteiny o 5 µmol/L wiąże się ze zwiększeniem ryzyka choroby sercowo-naczyniowej o 32%, a także ryzyka udaru mózgu o 59% (9).

Sterole roślinne – zawarte naturalnie w orzechach, ziarnach, roślinach strączkowych, a także te dodawane do margaryn miękkich czy jogurtów, wpływają na obniżenie cholesterolu LDL we krwi. Spowodowane jest to ograniczeniem wchłaniania dostarczanego z pożywieniem cholesterolu zwierzęcego, tym samym zostaje on wydalony. Aby uzyskać taki efekt należy włączyć do codziennej diety 2 g stanoli i/lub steroli roślinnych w ciągu dnia, ale nie więcej niż 3 g. Niestety, ale dostarczenie takiej dawki wraz z naturalnymi produktami nie jest możliwe, dlatego warto sięgać po żywność funkcjonalną oraz suplementy diety. Fitosterole posiadają również inne prozdrowotne właściwości, mianowicie wykazują działanie przeciwnowotworowe i przeciwutleniające (10-13).

Magnez – znajdziemy go na przykład w kakao, orzechach, nasionach roślin strączkowych czy pełnoziarnistych produktach zbożowych (np. kaszach, płatkach owsianych czy chlebie pełnoziarnistym). Ten składnik mineralny odpowiada za regulację wewnątrz komórek, wpływając na czynność mięśni gładkich tętnic. Od niego to zależy przebieg procesów fizjologicznych układu naczyniowego. Odpowiednie stężenie magnezu decyduje o efektywnym przepływie krwi. W przypadku jego niedoboru dochodzi do nadmiernego napływu wapnia do naczyń, co w konsekwencji skutkuje skurczem naczyń i zwiększeniem oporu, a także ciśnienia tętniczego krwi.

Wapń – zawarty jest przede wszystkim w mleku i jego przetworach, a także zielonych warzywach (np. brokuły, jarmuż, kapusta włoska), nasionach roślin strączkowych (np. fasola, soja) czy orzechach i nasionach (np. sezam). W badaniach interwencyjnych wykazano, że suplementacja wapnia zmniejsza ryzyko rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego poprzez obniżenie ciśnienia tętniczego. Wapń korzystnie wpływa również na profil lipidowy, w tym wzrost stężenia HDL i zmniejszenie stężenia cholesterolu całkowitego (14).

Mniejsza zawartość sodu – badania wskazują, iż istnieje związek między wysokim spożyciem soli i nasilonym ryzykiem wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych (15). Nadmiar spożycia sodu zapoczątkowuje automatyczne procesy, które prowadzą do zwiększenia objętości krwi wewnątrz naczynia, a co za tym idzie zwiększenia oporu i ciśnienia tętniczego. Zmniejszenie spożycia soli, a co za tym idzie sodu, który musi być wydalony przez nerki pozwala na przywrócenie prawidłowej objętości krwi (16-17). 

Podsumowanie

Podsumowując, produkty, które są składowymi diety DASH, a także śródziemnomorskiej są bogate w składniki odżywcze, mineralne, antyoksydanty, a także substancje bioaktywne, które wpływają pozytywnie na profil lipidowy (cholesterol całkowity, LDL, HDL, TG), stężenie homocysteiny, obniżenie ciśnienia tętniczego krwi, a także regulację stężenia glukozy.

W badaniach klinicznych dotyczących diety DASH oraz diety śródziemnomorskiej nie identyfikowano składników odżywczych lub produktów, które obniżają ciśnienie tętnicze, ale posługiwano się danymi epidemiologicznymi w celu poszukiwania konkretnego sposobu odżywiania. Jednakże, po przeanalizowaniu składowych tych diet można zauważyć zależności i adekwatność spożywania konkretnych grup produktów.

Dieta DASH, która została stworzona w celu redukcji ciśnienia tętniczego wpływa również na inne parametry krwi, podobnie jak dieta śródziemnomorska (15). Analizy wielu badań wskazują, iż stosowanie tych modeli żywienia wiąże się z korzystnym wpływem na kontrolę glikemii, a także obniżeniem ryzyka cukrzycy typu 2 o 23% (18-19).

Piśmiennictwo

1. L H Kushi, E B Lenart, W C Willett. Health implications of Mediterranean diets in light of contemporary knowledge. 2. Meat, wine, fats, and oils. The American Journal of Clinical Nutrition 1995; 61(6): 1416-1427

2. He K et al. Accumulated evidence on fish consumption and coronary heart disease mortality. Circulation 2004, 109, 2705-271

3. Meadors GF. Heart Disease Control Section. US Public Health Service. Framingham Heart Study archives 1948

4. Menotti A, Kromhout D, Blackburn H., Fidanza F., Buzina R., Nissinen A.: Food intake patterns and 25-year mortality from coronary heart disease: Cross cultural correlations in the Seven Countries Study. Eur. J. Epid 1999; 15: 507–515

5. Majewska-Wierzbicka M, Czeczot H.: Flawonoidy w prewencji i leczeniu chorób układu sercowo-naczyniowego. Pol Merk Lek 2012; 3: 50-54

6. Hertog MGL, Kromhout D, Aravanis C. i wsp.: Flavonoid intake and longterm risk of coronary heart disease and cancer in the Seven Countries Study. Arch. Intern. Med 1995; 155: 381–386

7. Renaud S, de Lorgeril M.: Wine, alcohol, platelets and the French paradox for coronary heart disease. Lancet 1992; 339 (8808), 1523-1526

8. Przysławski J, Dzięcioł M.: Resweratrol – aktualny stan wiedzy, Bromatologia i Chemia Toksykologiczna 2012; 4, 1166-1174

9. Wald DS, Law M, Morris JK et al. Homocysteine and cardiovascular disease: evidence on causality from a meta-analysis. Br. Med. J 2002, 325, 1202–1206

10. Lagarda MJ. Analysis of phytosterols in food. J. Pharm. Biomed. Anal 2006; 41, 1486-1496

11. Woyengo TA, Ramprasath VR, Jones PJ. Anticancer effects of phytosterols. Eur. J. Clin. Nutr 2009, 63, 813-820

12. Kopeć A, Nowacka E, Piątkowska E, Leszczyńska T, Charakterystyka i prozdrowotne właściwości steroli roślinnych, ŻYWNOŚĆ. Nauka. Technologia. Jakość 2011; 3(76): 5 – 14

13. Wełnicki M, Szeligowska J, Mamcarz A. Zastosowanie steroli roślinnych w prewencji chorób układu sercowo-naczyniowego. Mit czy realna możliwość potencjalizacji efektów klasycznych leków hipolipemizujących? Choroby Serca i Naczyń 2014; 11(4): 225–229

14. Reid I.R, Ames R, Mason B et al. Effects of calcium supplementation on lipids, blood pressure, and body composition in healthy older men: a randomized controlled trial. Am. J. Clin. Nutr 2010; 91: 131-139

15. Institute of Medicine. Sodium intake in populations: Assessment of evidence. Washington, DC: The Nayional Academies Press 2013

16. Kokkinos P, Panagiotakos DB, Polychronopoulos E. Dietary influences on blood pressure: the effect of the Mediterranean diet on the prevalence of hypertension. J Clin Hypertens (Greenwich) 2005; 7: 165-70

17. Frank M, Sacks MD, Hannia Campos. Leczenie dietą w nadciśnieniu tętniczym., N Engl J Med 2010; 362: 2102-2112

18. Koloverou E et al. The effect of Mediterranean diet on the development of type 2 diabetes mellitus: A meta-analysis of 10 prospective studies and 136,846 participants. Metabolism 2014; 63(7):903-911

19. Esposito K i wsp. Prevention and control of type 2 diabetes by Mediterranean diet: a systematic review. Diabetes Res Clin Pract 2010;89:97-102