Wpływ diety cukrzycowej na stężenie glukozy we krwi oraz wartości lipidów

Wpływ cukrzycy typu 2 na parametry biochemiczne

W celu zrozumienia wpływu cukrzycy na rozwój innych jednostek chorobowych niezbędne jest poznanie mechanizmu powstawania tego zaburzenia. Cukrzyca typu 2 najczęściej związana jest z nadmierną masą ciała. Nadmiar tkanki tłuszczowej wiąże się ze zwiększeniem stanu zapalnego w organizmie oraz rozwojem insuliooporności. Insulinooporność oznacza obniżoną wrażliwość tkanek na insulinę – hormon produkowany przez trzustkę zmniejszający stężenie glukozy w odpowiedzi na przyjęty pokarm. Oznacza to, że komórki organizmu w odpowiedzi na działanie insuliny nie są w stanie w pełni wykorzystywać glukozy krążącej we krwi. Komórki β-trzustki przez pewien czas produkują zwiększone ilości insuliny by utrzymać glikemię na stałym poziomie. Oporność na insulinę nasila się na skutek stale podwyższonego jej stężenia (hiperinsulinemia). Na tym etapie komórki trzustki ulegają przerośnięciu po czym obumierają i dochodzi do zmniejszenia wydzielania tego hormonu, a co za tym idzie, przewlekle utrzymującego się wysokiego stężenia glukozy we krwi. 

Badania jakie powinna wykonać osoba, u której podejrzewa się zaburzenia gospodarki węglowodanowej, czy insulinooporność, to przede wszystkim ocena stężenia glukozy oraz insuliny na czczo we krwi. Pełen obraz tolerancji organizmu na produkty węglowodanowe można uzyskać po wykonaniu doustnego testu obciążenia glukozą (OGTT – ang. oral glucose tolerance test). Badanie rozpoczyna się od pobrania krwi żylnej na czczo. Następnie wypija się wodny roztwór 75 g glukozy i dokonuje kolejnych pobrań krwi po 1 i 2 godzinach od przyjęcia płynu. W pobranej krwi bada się stężenie glukozy oraz insuliny i na podstawie wyznaczonych norm oraz zależności pomiędzy tymi dwoma parametrami ocenia się gospodarkę węglowodanową organizmu. Do wykonania takiego badania niezbędne jest skierowanie od lekarza.

Cukrzyca zazwyczaj kojarzy się tylko z zaburzeniami gospodarki węglowodanowej. Niestety jednostka ta wiąże się także z 2-4 krotnym zwiększeniem ryzyka chorób sercowo-naczyniowych ze względu na negatywny wpływ na parametry lipidowe (1). Dyslipidemia cukrzycowa, czyli zaburzenia jakościowe jak i ilościowe poszczególnych frakcji cholesterolu, charakteryzuje się zazwyczaj zmniejszonym stężeniem „dobrego” cholesterolu HDL, a nadmiarem trójglicerydów (TG) i cząsteczek LDL („złego” cholesterolu). Związane jest to zarówno z niedostatecznym wydzielaniem insuliny, zwiększonym stężeniem glukozy jak i towarzyszącą insulinoopornością. W skutek tego, dochodzi do zwiększenia lipolizy i zahamowania lipogenezy, co przekłada się na wzrost stężenia trójglicerydów i wolnych kwasów tłuszczowych w surowicy krwi. Dochodzi do zmian w budowie cząsteczki LDL przez co w większym stopniu przyczynia się ona do rozwoju miażdżycy. Tak zmodyfikowany LDL łatwiej wbudowuje się w ścianę naczyń prowadząc do rozwoju blaszki miażdżycowej. Ponadto przewlekły stan zapalny występujący w przebiegu cukrzycy negatywnie wpływa na śródbłonek naczyń ułatwiając przyleganie do niego zmienionych cząsteczek cholesterolu, a także przyczynia się do zwiększenia ciśnienia krwi.

W tym miejscu warto podkreślić wpływ diety na parametry lipidowe. Jak wiadomo produkty zwierzęce bogate są w cholesterol i nasycone kwasy tłuszczowe oraz tłuszcze trans i to one w głównej mierze będą wpływały na wzrost stężenia cholesterolu LDL. Ponadto zwiększają ryzyko rozwoju blaszki miażdżycowej, wykazują działanie prozakrzepowe, jak i wpływają na rozwój nowotworów i chorób neurodegeneracyjnych. Tłuszcze trans naturalnie występują w mięsie, ale mogą także powstawać na skutek procesów technologicznych i znajdować się w innych produktach spożywczych, w tym głównie w słodyczach np. wafelkach, herbatnikach, paluszkach, krakersach i ciasteczkach. Słodkie przekąski w swoim składzie zawierają także cukier, który może występować pod różnymi postaciami np.: sacharoza, syrop glukozowo-fruktozowy, cukier inwertowany czy słód jęczmienny. 

Każda osoba z rozpoznaną cukrzycą typu 2 powinna wykonać badania stężenia poszczególnych frakcji cholesterolu. W tej grupie pacjentów, ze względu na zwiększone ryzyko chorób kardiologicznych, wartości referencyjne zostały obniżone i prezentują się następująco (2):

• U osób z cukrzycą bardzo wysokiego ryzyka sercowo-naczyniowego zalecane jest stężenie cholesterolu frakcji LDL < 55 mg/dl (< 1,4 mmol/l) lub redukcja o co najmniej 50%. Dla osób z cukrzycą wysokiego ryzyka sercowo-naczyniowego zalecane jest stężenie LDL-C < 70 mg/dl (1,8 mmol/l) lub redukcja o co najmniej 50%. U osób umiarkowanego ryzyka sercowo-naczyniowego < 50. r.ż., z czasem trwania cukrzycy < 10 lat, bez innych czynników ryzyka zalecane jest stężenie LDL-C < 100 mg/dl (2,6 mmol/l).
• HDL-C - nie ma wartości docelowej, ale > 1,0 mmol/l (> 40 mg/dl) u mężczyzn i > 1,2 mol/l (> 45 mg/dl) u kobiet wskazuje na najniższe ryzyko sercowo-naczyniowe.
• Triglicerydy - nie ma wartości docelowej, ale < 1,7 mmol/l (< 150 mg/dl) wskazuje na najniższe ryzyko sercowo-naczyniowe.

Wpływ diety cukrzycowej na profil lipidowy

Dieta cukrzycowa, poza wpływem na stężenie glukozy, bezpośrednio wpływa także na frakcje lipidowe we krwi. Do składowych diety, które w największym stopniu przyczyniają się do poprawy tych wskaźników biochemicznych zaliczamy:

• Błonnik pokarmowy – zawarty głównie w produktach pełnoziarnistych, warzywach, owocach i nasionach roślin strączkowych. W jelicie wiąże on cholesterol oraz kwasy żółciowe i zwiększa ich wydalanie. Ponadto odżywia mikrobiotę jelitową, która również bierze udział w metabolizmie tłuszczów.
• Jedno i wielonienasycone kwasy tłuszczowe – występujące głównie w olejach roślinnych, rybach, orzechach i nasionach. Poza ich wpływem na zwiększenie frakcji „dobrego” cholesterolu HDL i zmniejszenie stężenia „złego” LDL wykazują także działanie przeciwmiażdżycowe, ze względu na redukcję procesów zapalnych, jak i działanie przeciwzakrzepowe.
• Zmniejszenie spożycia nasyconych kwasów tłuszczowych i tłuszczów trans – eliminacja z diety tłuszczów zwierzęcych, a także czerwonego mięsa oraz żywności wysokoprzetworzonej wiąże się z poprawą parametrów lipidowych krwi. Ponadto obniża się ryzyko wystąpienia choroby niedokrwiennej serca.
• Witaminy z grupy B – zwłaszcza kwas foliowy, witaminy B6 i B12, biorą udział w metabolizmie homocysteiny, która powstaje w wyniku przemian aminokwasu siarkowego - metioniny - w organizmie. Zbyt wysokie stężenie homocysteiny będzie wpływało na dysfunkcję śródbłonka, wzrost stężenia LDL, a także zwiększenie krzepliwości krwi. Prawidłowa podaż wyżej wymienionych witamin rzutuje na równowagę pomiędzy tworzeniem i dalszymi przemianami tego związku. 
• Antyoksydanty – substancje o działaniu przeciwutleniającym niwelują wolne rodniki, a także zapobiegają ich powstawaniu. Wpływają także na zmniejszenie aterogenności cząsteczek LDL i ochronę śródbłonka naczyń krwionośnych zapobiegając tworzeniu sią zmian miażdżycowych. Wykazują także działanie przeciwzapalne i przeciwnowotworowe. 

Zastosowanie interwencji dietetycznej oraz obniżenie masy ciała sprzyja poprawie parametrów biochemicznych krwi. Badanie naukowe pokazują, że redukcja masy ciała o 10% powoduje znaczące:

• obniżenie stężenia trójglicerydów (TG),
• obniżenie stężenia cholesterolu LDL,
• obniżenie stężenia cholesterolu całkowitego,
• zwiększenie stężenia cholesterolu HDL,
• obniżenie stężenia glukozy (3).

Podsumowanie

Podsumowując, cukrzyca staje się jednym z ważniejszych czynników ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, a niekontrolowana może prowadzić do udarów mózgu czy zawałów serca. Zmiany w wynikach biochemicznych mogą dodatkowo przyczynić się do szybszego wystąpienia powikłań choroby oraz utraty lat życia w zdrowiu. Zmiana stylu życia mogą nie tylko opóźnić, ale również im zapobiec.

Piśmiennictwo

1. Magdalene M, Szuszkiewicz-Garcia, Jaime A Davidson. Cardiovascular disease in diabetes mellitus: risk factors and medical therapy. Endocrinol Metab Clin North Am 2014;43(1):25-40

2. Diabetologia Praktyczna 2020, tom 6, nr 1

3. Joshua D. Brown, Joanna Buscemi, Vanessa Milsom et al. Effects on cardiovascular risk factors of weight losses limited to 5–10 %. Transl Behav Med 2016; 6(3): 339–346