Kobiety w ciąży
Stosowanie diet alternatywnych podczas ciąży budzi wiele obaw ze strony lekarzy oraz rodziny wegetarianek. Nieprawidłowe stosowanie diet eliminacyjnych, a do takich należy dieta wegetariańska, może skutkować słabym przybieraniem na masie ciała. W konsekwencji może dochodzić do pogorszenia wydolności łożyska, zwiększonego ryzyka porodu przedwczesnego, czy niskiej masy urodzeniowej dziecka (1). Diety wegetariańskie mają wiele zalet m.in. charakteryzują się małą zawartością nasyconych kwasów tłuszczowych oraz cholesterolu, a wysoką nienasyconych kwasów tłuszczowych, węglowodanów złożonych oraz błonnika, witamin rozpuszczalnych w wodzie, szczególnie witaminy C. Jednakże diety te mają też wiele wad i stanowią ryzyko wystąpienia niedoboru wielu ważnych dla matki i dziecka w okresie ciąży składników. Dieta laktoowowegetariańska może być niedoborowa w białko, kwasy tłuszczowe DHA, witaminę D, żelazo oraz cynk. Dieta laktowegetariańska może dostarczać zbyt małą ilość witaminy A, a stosowanie diety wegańskiej dodatkowo stanowi ryzyko deficytu wapnia, witaminy B2 oraz B12. Dodatkowo diety te cechują się dużą zawartością składników antyodżywczych, które osłabiają wchłanianie ważnych składników mineralnych (np. żelaza, cynku, wapnia, magnezu).
Zalecenia żywieniowe dla kobiet wegetarianek i weganek nie różnią się znacząco od tych będących na diecie standardowej (2). Jednakże kobiety ciężarne na diecie roślinnej mogą wymagać zwiększonej podaży niektórych składników np. żelaza. Rekomendowana ilość tego pierwiastka dla tej grupy kobiet wynosi 48 mg/dobę (1,8 razy więcej niż kobieta ciężarna na diecie standardowej) (3). Zwiększa się również (o 50%) zapotrzebowanie na cynk. Składnik ten bierze udział w kształtowaniu organów i wpływa na układ odpornościowy płodu, a jego niedobór może wiązać się z ryzykiem poronienia, a także wadami układu odpornościowego i nerwowego (4).
Wyniki niektórych badań wskazują na niedobory pewnych składników odżywczych u wegetarianek. Kobiety na diecie roślinnej odznaczały się niższym poziomem kwasu DHA w surowicy w porównaniu z nie wegetariankami. Składnik ten jest niezmiernie ważny dla rozwoju układu nerwowego dziecka, dlatego też kobiety, które nie spożywają ryb powinny sięgać po suplementy z kwasami DHA oraz roślinne źródła kwasów omega-3, a dokładniej kwasu alfa-linolenowego, który można znaleźć np. nasionach chia czy orzechach włoskich. W badaniach wykazano również, że u wegetarianek i weganek będących w ciąży występują niedobory witaminy B12 (5). W czasie tego okresu dzienne zapotrzebowanie na tę witaminę wzrasta z 2,4 do 2,6 µg. Chociaż standardowe suplementy przeznaczone dla ciężarnych zawierają ją w takiej lub podobnej ilości, to dawki te są stanowczo za małe dla weganek i sugeruje się dodatkową suplementację tą witaminą. Jej niedobory, podobnie jak i kwasu foliowego mogą przyczynić się również do wystąpienia niedokrwistości. Kwas foliowy jest szczególnie ważny przed zajściem w ciążę oraz w I trymestrze jej trwania, gdyż zapobiega wadom cewy nerwowej u płodu (deformacji czaski i kręgosłupa). W celu zapewnienia odpowiedniej podaży tej witaminy, kobiety wegetarianki będące w ciąży powinny spożywać: 1-2 porcje ciemnozielonych warzyw, 4-5 porcji innych warzyw i owoców, 3-4 porcje fasoli i innych nasion roślin strączkowych, ≥6 porcji pełnoziarnistych zbożowych, 1-2 porcji orzechów, nasion lub kiełków na dobę (6). Pomimo potencjalnych zagrożeń wynikających ze stosowania diet eliminacyjnych prawidłowo zaplanowanie diety wegetariańskie mogą być bezpieczne dla kobiet w ciąży i zabezpieczą przed występowaniem niedoborów składników odżywczych.
Kobiety karmiące
W okresie karmienia piersią nie zaleca się wprowadzania diet eliminacyjnych, gdyż mogą mieć one negatywny wpływ na ilość pokarmu. Jednakże bezpieczeństwo zależy od tego jaki typ diety roślinnej mama wegetarianka stosuje oraz jak komponuje swoje jadłospisy. Według niektórych ekspertów dieta wegańska (wykluczająca wszystkie produkty pochodzenia zwierzęcego w tym nabiał) i frutariańska (składająca się w większości z surowych owoców) nie jest w stanie zaspokoić potrzeb karmiącej mamy ani jej dziecka. W zależności od zastosowanej diety wegetariańskiej może być ona uboga w cenne składniki m.in.: białko, wapń, witaminę B12 i D oraz jod (7). Skład pokarmu mam wegetarianek może różnić się profilem kwasów tłuszczowych od mam odżywiających się dietą tradycyjną. Jednakże nie oznacza to, że jest on nieodpowiedni. Podczas laktacji mamy powinny szczególną uwagę zwrócić na spożywany rodzaj tłuszczów, w tym na nienasycone kwasy tłuszczowe LCPUFA np. DHA, którego głównym źródłem są ryby. W przypadku eliminacji tej grupy produktów zaleca się suplementację kwasami DHA. Należy także odpowiednio dobierać źródła białka (rośliny strączkowe, jaja, orzechy i nasiona, produkty mleczne). Swoją dietę warto skonsultować z dietetykiem, a także poinformować o niej pediatrę. W przypadku braku suplementacji, wskazane może być podawanie suplementów dziecku. Wzrost i rozwój dzieci mam wegetarianek jest prawidłowy pod warunkiem właściwego zbilansowania planu żywieniowego.
Dzieci
Niemowlęta jak i małe dzieci będące na diecie wegetariańskiej powinny otrzymywać odpowiednią ilość mleka (kobiecego lub modyfikowanego), a w czasie wprowadzania produktów uzupełniających należy zadbać także o odpowiednią podaż innych produktów w tym szczególnie nabiału. Zarówno Amerykańska Akademia Dietetyki i Żywienia, jak i Stowarzyszenie Dietetyków z Kanady zapewniają, że dobrze zaplanowane diety wegańskie mogą zaspokoić potrzeby odżywcze niemowląt i wspierać prawidłowy rozwój dziecka (8). Badania jednak pokazują, że dzieci stosujące diety wegetariańskie, a przede wszystkim wegańskie mogą wolniej wzrastać i mieć mniejszą masę ciała. Dlatego też warto kontrolować stan odżywienia i rozwój dziecka. Źle zbilansowane żywienie zwiększa także ryzyko wystąpienia niedokrwistości oraz obniżonej gęstości kości. Zbyt duże restrykcje dietetyczne w diecie wegańskiej mogą nie zaspokoić potrzeb dziecka, które jest w najbardziej dynamicznym okresie rozwoju. W przypadku dzieci zastosowanie diety laktoowowegetariańskiej (z włączeniem nabiału oraz jaj) wydaje się być bezpieczne. Dieta dzieci powinna być urozmaicona, a także prawidłowo zbilansowana szczególnie pod kątem energii, białka i składników mineralnych, z uwzględnieniem witaminy B12 i żelaza.
Osoby starsze
Badań dotyczących diety roślinnej dla seniorów jest niewiele. Wraz z starzeniem się wzrasta również ryzyko niedoborów pokarmowych, co może być spowodowane m.in.: ubytkami w uzębieniu, brakiem apetytu, zaburzeniami trawienia i wchłaniania, przyjmowaniem wielu leków, chorobami przewlekłymi, złymi nawykami żywieniowymi, czy też statusem ekonomicznym. Warto zwrócić uwagę na to, że jest to grupa osób, w przypadku której znacznie wzrasta ryzyko wystąpienia wielu chorób, a szczególnie chorób sercowo-naczyniowych, nadciśnienia, osteoporozy, czy cukrzycy. Dieta wegetariańska, ze względu na swój profil tłuszczowy oraz węglowodanowy jest zalecana w profilaktyce tych chorób jednakże trzeba mieć na uwadze, że osoby starsze często cierpią na dolegliwości żołądkowo-jelitowe, co wymaga dodatkowych eliminacji produktów. Te wszystkie czynniki mogą powodować trudności w zbilansowaniu diety wegetariańskiej w tej grupie osób. Zapotrzebowanie na energię u ludzi starszych się zmniejsza. Jednak normy na składniki odżywcze nie ulegają zmianie, a w niektórych przypadkach są nawet wyższe niż zalecane dla osób młodych. Wraz z postępującym procesem starzenia się organizmu rośnie zapotrzebowanie na białko. W diecie wegańskie jest ono czerpane jedynie z produktów roślinnych, co może stanowić szczególne wyzwanie w realizacji norm. W przypadku tej grupy osób należy zwrócić uwagę również na takie składniki, jak witamina D, witaminy z grupy B i antyoksydanty (A, E, C), a także wapń, żelazo oraz kwasy omega-3. Ze względu na zaburzenia wchłaniania i tym samym obniżenie przyswajania witamin z grupy B oraz żelaza należy szczególnie wzbogacić dietę w produkty je zawierające. Po 65 roku życia zwiększa się również zapotrzebowanie na wapń o około 10%, dlatego też osoby starsze powinny szczególnie zwrócić uwagę na grupę produktów będących źródłem tego składnika. Antyoksydanty, a także kwasy omega-3 są kolejnymi składnikami, w przypadku których zapotrzebowanie wzrasta ze względu na postępujący proces starzenia oraz stany zapalne w organizmie. Dochodzi również do osłabienia syntezy skórnej witaminy D, dlatego też powinna być ona suplementowana.
Podsumowanie
Prawidłowo zbilansowane diety wegetariańskie i wegańskie mogą być stosowane u wymienionych grup osób. Jednakże należy zwrócić szczególną uwagę na dostarczenie składników odżywczych, w przypadku których zapotrzebowanie wzrasta, a dieta wegetariańska może być w nie niedoborowa. Pod kontrolą należy mieć również stan odżywienia tych osób by nie dochodziło do niedożywienia, utraty masy ciała, bądź zatrzymania procesu wzrastania. Zawsze najlepszym rozwiązaniem jest skorzystanie ze wsparcia dietetyka, który ma doświadczenie w bilansowaniu diet eliminacyjnych.
Piśmiennictwo
- Giorgia Sebastiani, Ana Herranz Barbero, Cristina Borrás-Novell et al. The effects of vegetarian and vegan diet during pregnancy on the health of mothers and offspring. Nutrients 2019 6;11(3):557
- Luciana Baroni, Silvia Goggi, Roseila Battaglino et al. Vegan nutrition for mothers and children: practical tools for healthcare providers. Nutrients 2019; 11(1): 5
- Angela V Saunders, Winston J Craig, Surinder K Baines et al. Iron and vegetarian diets. Med J 2013; 199 (4): S11-S16
- Meika Foster, Ursula Nirmala Herulah, Ashlini Prasad et al. Zinc Status of vegetarians during pregnancy: a systematic review of observational studies and meta-analysis of zinc intake. Nutrients 2015; 7(6):4512-25
- Juan A Aguirre, María L Donato, Mariela Buscio et al. Serious neurological compromise due to vitamin B12 deficiency in infants of vegan and vegetarian mothers. Arch Argent Pediatr 2019; 117(4):e420-e424.
- Penney DS. i wsp. Nutritional counseling for vegetarians during pregnancy and lactation. J. Midwifery Womens Health 2008, 53: 37-44
- B L Specker. Nutritional concerns of lactating women consuming vegetarian diets 1994. The American Journal of Clinical Nutrition; 59(5): 182S–1186S
- Vesanto Melina, Winston Craig, Susan Levin. Position of the Academy of Nutrition and Dietetics: vegetarian diets. J Acad Nutr Diet 2016;116(12):1970-1980
