Dieta cukrzycowa nie tylko dla diabetyka

Cukrzyca i prewencja cukrzycy

W celu uniknięcia zachorowania na cukrzycę typu 2 warto zastosować ten model żywienia już od najmłodszych lat. Dieta cukrzycowa powinna stanowić podstawę leczenia osób zmagających się z tą chorobą i osób znajdujących się w tzw. grupie ryzyka (np. stan przedcukrzycowy). Dzięki przestrzeganiu zasad diety o niskim indeksie glikemicznym, pacjenci mogą osiągnąć stabilne stężenia glukozy we krwi, a co za tym idzie ustrzec się przed rozwojem choroby oraz jej powikłań. Przewlekła hiperglikemia może prowadzić do uszkodzenia i niewydolności wielu narządów. Szczególnie narażone są oczy, nerki, serce i naczynia krwionośne, a także układ nerwowy. Dlatego wśród tych osób tak istotna jest odpowiednia dieta, a także włączenie regularnej aktywności fizycznej.

Insulinooporność -  przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie

Dieta cukrzycowa może przynieść korzyści osobom chorującym na insulinooporność. Zaburzenie to wiąże się ze stanem obniżonej wrażliwości tkanek na działanie insuliny, wydzielanej w odpowiedzi na spożycie posiłku, mimo jej dostatecznej ilości w krwioobiegu. Osłabiona odpowiedź tkanek na ten hormon powoduje, iż trzustka wydziela coraz to więcej insuliny, w wyniku czego dochodzi do zniszczenia struktur tego narządu. Skutkuje to do wystąpieniem przewlekłej hiperglikemii (wysokiego stężenia glukozy we krwi), która może doprowadzić do cukrzycy. W parze z insulinoopornością często występuje hiperinsulinemia - zaburzenie, które charakteryzuje się nadmiernym wyrzutem insuliny po posiłku. Stała powtarzalność tego procesu może doprowadzić w konsekwencji do insulinooporności. Leczenie, a także postępowanie dietetyczne w przypadku obu chorób wygląda identycznie.

Nie można jednoznacznie określić przyczyny występowania insulinooporności. Może być ono wynikiem otyłości lub zaburzeń metabolicznych, a także skutkiem czynników genetycznych (mutacje w genie INSR kodującym receptor insuliny), czy środowiskowych. Najważniejszą przyczyną, o jakiej się wspomina, jest gromadzenie lipidów w komórkach mięśniowych i wątrobowych oraz ich zwiększona kumulacja w komórkach tłuszczowych co prowadzi do rozwoju stanu zapalnego i utraty wrażliwości na insulinę. Insulinooporność może również towarzyszyć chorobom metabolicznym i endokrynologicznym np. hiperkortyzolemii, chorobom tarczycy (niedoczynność jak i nadczynność), nadczynności przytarczyc, zespołowi metabolicznemu, zespołowi policystycznych jajników, akromegalii czy hiperprolaktynemii.

Bardzo często insulinooporność przebiega bezobjawowo. Jednakże zdarza się, iż pojawiają się symptomy, które oddziałują na codziennie funkcjonowanie tj.: zmęczenie, senność i ochota na słodkie (szczególnie po posiłku), problemy z koncentracją, bóle głowy, podwyższone ciśnienie krwi, stężenie glukozy i trójglicerydów we krwi, zaburzenia snu oraz wzrost masy ciała (szczególnie w obrębie jamy brzusznej).

W diagnostyce złotym standardem jest klamra hiperinsulinemiczna normoglikemiczna, która polega na oznaczeniu ilości glukozy, jaka musi być podana, aby utrzymać stałą wartość glikemii w ciągu 120-minutowego podawania insuliny. Jednakże, ze względów praktycznych jako badanie przesiewowe stosuje się test doustnego obciążenia glukozą (OGTT – ang. oral glucose tolerance test). Badanie to polega na podaniu 75 g glukozy, a następnie ocenie szybkości i efektywności regulacji stężenia glukozy we krwi dzięki produkowanej insulinie. Oceny stężenia cukru (glukozy), a także hormonu (insuliny) dokonuje się po 1, a następnie po 2 godzinach od wypicia roztworu glukozy. Zaleca się również wykonywanie testu tolerancji insuliny (ITT – ang. insulin tolerance test), który polega na podaniu dawki insuliny, a następnie oznaczaniu profilu glikemii. Do najpopularniejszych metod pośrednich stosowanych w diagnostyce insulinooporności można zaliczyć: współczynnik insulinemia/glikemia oraz wskaźnik HOMA-IR.

W leczeniu kluczową rolę pełni dieta i zdrowy styl życia. Szczególne zastosowanie znajduje tu dieta cukrzycowa ze względu na to, iż bazuje na produktach o niskim i średnim indeksie glikemicznym. Charakteryzuje się ona również odpowiednim łączeniem produktów, które nie powoduje gwałtownego wzrostu stężenia glukozy we krwi, a co za tym idzie znacznego wyrzutu insuliny. W przypadku insulinooporności nieodzownym elementem powinna być regularna aktywność fizyczna, która uwrażliwia komórki na insulinę. Szczególnie polecane będą treningi krótkotrwałe - do 40 minut. Aktywność powinna być podejmowana regularnie, może być to wysiłek trwający 30 minut przez większość dni w tygodniu lub o dużej intensywności w czasie 20-40 minut co drugi dzień. W przypadku niektórych osób konieczna będzie farmakoterapia, ale nadal najważniejszym elementem leczenia będzie wciąż żywienie.

PCOS - przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie

Zespół policystycznych jajników (PCOS – ang. Polycystic Ovary Syndrome) to zaburzenie, które dotyczy blisko 3-10% kobiet (1). W przypadku nawet połowy z nich wiąże się on z występowaniem insulinooporności, a podłożem jej jest nadmierne wytwarzanie hormonów androgennych przez jajniki. Rozważa się kilka przyczyn biorących udział w pojawianiu się tego zespołu, przede wszystkim wymienia się czynniki genetyczne, środowiskowe, a także otyłość.

Do objawów zespołu należą miedzy innymi: rzadkie, nieregularne miesiączki lub też ich brak, długi czas trwania zespołu napięcia przedmiesiączkowego (zmiany nastroju, bóle pleców i miednicy, wzdęcia czy obrzęki), zaburzenia owulacji, kłopoty ze skórą (trądzik, łojotok, rogowacenie), łysienie czy pojawianie się nadmiernego owłosienia w miejscach typowych dla płci męskiej. Osoby te często charakteryzuje skłonność do centralnej dystrybucji tkanki tłuszczowej i problemy z utratą masy ciała. Dodatkowo zespołowi towarzyszą często zaburzenia metaboliczne, insulinooporność, dyslipidemii czy nadciśnienie tętnicze.

W celu postawienia diagnozy warto wykonać badanie USG, w którym można zauważyć charakterystyczne pęcherzyki w jajnikach. Dodatkowo, często w badaniach hormonalnych krwi obserwuje się podwyższone stężenie hormonów androgennych (m.in. kortyzol, testosteron). Pod uwagę należy również wziąć występowanie innych objawów tego schorzenia np. hirsutyzm czy trądzik i łysienie, a także nieregularność cykli menstruacyjnych.

W leczeniu stosuje się farmakoterapię (m.in.: doustne leki antykoncepcyjne, antyandrogenne, metformina) oraz zabiegi stymulacji jajeczkowania czy laparoskopowe nakłuwanie torbieli w celu uzyskania owulacji. Nieodzownym elementem są niefarmakologiczne metody - odpowiednia dieta i aktywność fizyczna. Bardzo istotna jest regularność spożywania posiłków – powinny występować one w odstępach co 3 godziny. Dieta powinna być bogata w błonnik i przeciwutleniacze zawarte między innymi w warzywach i owocach, natomiast ograniczyć należy węglowodany proste i nasycone kwasy tłuszczowe, a co za tym idzie, przetworzoną żywność. Dodatkowo redukcja nadmiernej masy ciała przynosi korzyści w poprawie metabolizmu glukozy, profilu lipidowego oraz wpływa na poprawę owulacji. Modelowym sposobem żywienia w tym przypadku również staje się dieta cukrzycowa. Według badań, zastosowanie diety z niskim indeksem glikemicznym (IG) zmniejsza stan zapalny u kobiet z PCOS (2). 

Osoby otyłe

Otyłość bardzo często towarzyszy cukrzycy typu 2 i jest głównym czynnikiem jej ryzyka. Redukcja masy ciała pozwala nie tylko zmniejszyć szanse na wystąpienie wspomnianej jednostki chorobowej, ale również uchronić się przed innymi chorobami np. niektórymi nowotworami, chorobą niedokrwienną serca, zawałem serca czy udarem mózgu. Każdy plan żywieniowy, zakładający deficyt kaloryczny może przyczynić się do zmniejszenia nadmiernej masy ciała, ale zastosowanie diety cukrzycowej dodatkowo wpływa pozytywnie na gospodarkę węglowodanową i zabezpiecza przed utratą masy mięśniowej podczas redukcji, ze względu na zwiększoną ilość białka w tej diecie.

Nadmiar spożywanych kalorii w stosunku do potrzeb organizmu skutkuje zwiększeniem magazynowania energii w postaci tkanki tłuszczowej co prowadzi do wzrostu masy ciała.  Otyłość brzuszna szczególnie wiąże się ze zwiększonym ryzykiem zaburzeń metabolicznych i chorób sercowo-naczyniowych. Nadmiar tkanki tłuszczowej w obrębie talii, a szczególnie tej wewnętrznej, wokół narządów, sprzyja zmniejszonej wrażliwości tkanek na insulinę, a także nadmiernemu wydzielaniu tego hormonu. Jego wzrost hamuje również rozpad tkanki tłuszczowej.

Otyłości bardzo często towarzyszy insulinooporność, a ona z kolei odgrywa kluczową rolę w rozwoju zespołu metabolicznego. We wspomnianym zespole oprócz otyłości (szczególnie brzusznej) występuje upośledzona tolerancja glukozy, insulinooporność i / lub hiperinsulinemia, dyslipidemia czy też nadciśnienie tętnicze. Wszystkie te składowe zwiększają ryzyko wystąpienia cukrzycy typu 2 oraz zdarzeń sercowo-naczyniowych.

Dieta cukrzycowa, która bazuje na produktach o niskim i średnim indeksie glikemicznym, a także dostarcza zwiększonej ilości pełnowartościowego białka powinna być zalecana osobom otyłym w celu redukcji masy ciała, a także by zmniejszyć ryzyko wystąpienia cukrzycy i innych chorób dietozależnych (3).

Piśmiennictwo

1. Wendy M Wolf, Rachel A Wattick, Olivia N Kinkade, Melissa D Olfert. Geographical prevalence of polycystic ovary syndrome as determined by region and race/ethnicity. Int J Environ Res Public Health 2018;15(11):2589

2. Małgorzata Szczuko, Marta Zapalowska-Chwyć, Radosław Drozd. A Low Glycemic Index Decreases Inflammation by Increasing the Concentration of Uric Acid and the Activity of Glutathione Peroxidase (GPx3) in Patients with Polycystic Ovary Syndrome (PCOS). Molecules 2019; 17;24(8):1508

3. Martí Juanola-Falgarona, Jordi Salas-Salvadó, Núria Ibarrola-Jurado et al. Effect of the glycemic index of the diet on weight loss, modulation of satiety, inflammation, and other metabolic risk factors: a randomized controlled trial. Am J Clin Nutr 2014;100(1):27-35