Epidemiologia
Poprawa opieki zdrowotnej, warunków życia, a także statusu ekonomicznego wpływa na wydłużenie czasu życia. Na świecie żyje coraz więcej osób starszych. W każdym miesiącu kolejny 1 mln osób kończy 60 rok życia, a populacja powyżej 65 r.ż. wynosi około 415 mln osób. Największy przyrost liczby osób odnotowuje się w grupie osób powyżej 80 roku życia. Nic dziwnego, że na całym świecie diagnozowane są nowe przypadki demencji. W 2015 roku choroba ta dosięgnęła 47 mln ludzi, przewiduje się że do 2030 roku liczba ta wzrośnie do 75 mln, a do 2050 roku ulegnie prawie podwojeniu. Co zaskakujące 9% przypadków chorób neurodegeneracyjnych dotyczy osób poniżej 65 roku życia (1, 2).
Najczęstsze choroby neurodegeneracyjne
Demencja
Dementia – łac. brak rozumu - nazywana również chorobą otępienną i związana jest z postępującymi zaburzeniami funkcji poznawczych. Rozwija się stopniowo, a do pierwszych oznak demencji najczęściej zaliczamy zaburzenia pamięci i trudności z zapamiętywaniem nowych rzeczy. Wraz z postępem choroby lista objawów ulega wydłużeniu i obejmuje również zaburzenia w zakresie zdolności intelektualnych, umiejętności planowania, rozumienia, rozpoznawania przedmiotów czy wykonywania ruchów celowych. Pojawiają się także objawy dotyczące obszaru emocji – obniżenie nastroju i zaburzenia krytycyzmu. Osoba dotknięta demencją z biegiem czasu może stać się agresywna (3).
Choroba Alzheimera
Jedna z najczęściej występujących chorób neuredegeneracyjnych występujących wśród osób po 65 r.ż. Wraz z wiekiem wzrasta ryzyko zachorowania na chorobę Alzheimera i dotyczy ona 30% osób w wieku 85 lat. Jej początek zazwyczaj bywa mylony z inwolucyjnie występującymi problemami z pamięcią i bywa ciężki do zauważenia. Do początkowych objawów zaliczyć można problemy z zapamiętaniem daty, tracenie wątku wypowiedzi, odkładaniu przedmiotów nie na swoje miejsce czy gubienie się w znanych miejscach. Wraz z postępem choroby pojawiają się zaburzenia orientacji, snu, problemy z poznawaniem bliskich, urojenia, omamy, lęki, a także agresja. Wszystkie te objawy i postępujący obraz choroby związany jest z uszkodzeniem kory mózgowej w skutek odkładania się białka amyloidowego (4). Badania naukowe wskazują na możliwość zmniejszenia ryzyka wystąpienia choroby Alzheimera o około 50% poprzez zastosowanie diety MIND (5).
Choroba Parkinsona
Początek pierwszych objawów choroby Parkinsona przypada zazwyczaj na 60 r.ż. i występuje u około 1,5% osób, które ukończyły 65 rok życia. Do najbardziej kojarzonych objawów choroby zaliczamy bradykinezję, czyli spowolnienie ruchowe, drżenie spoczynkowe, niestabilność postawy czy sztywność mięśniową. Do innych, rzadziej wymienianych, ale równie często występujących symptomów klasyfikujemy zaburzenia snu, dysfagię, nadmierne wydzielanie śliny, apatię czy depresję. Czynniki wpływające na rozwój choroby Parkinsona nie są do końca poznane. Poza obciążeniem genetycznym sugeruje się także wpływ środowiska, stres oksydacyjny i działanie wolnych rodników. Obraz kliniczny choroby cechuje się neurozwyrodnieniami struktury śródmózgowia i spadkiem dopaminy w prążkowiu. Ponadto wewnątrz neuronów stwierdza się obecność wtrętów zwanymi ciałami Lewy’ego. Obserwuje się zanik części struktur mózgowych i zaburzeń przewodnictwa nerwowego. Głównym celem leczenia jest spowolnienie postępu choroby i zmniejszenie objawów co uzyskuje się poprzez przywrócenie odpowiedniego poziomu dopaminy, które w większości przypadków udaje się osiągnąć po zastosowaniu leku Lewodopy (6).
Przyczyny powstawania chorób neurodegeneracyjnych i możliwości zmniejszenia ryzyka
Za rozwój chorób neurodegeneracyjnych w głównej mierze odpowiadają geny. Badania wskazują także na związek występowania chorób otępiennych w zależności od stylu życia. Czynniki ryzyka obejmują głównie brak dostatecznej aktywności fizycznej, nieprawidłowe zachowania żywieniowe, palenie tytoniu czy nadużywanie alkoholu. Ponadto na rozwój zaburzeń funkcji poznawczych wpływają: cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, niski status socjoekonomiczny oraz poziom wykształcenia, depresja czy izolacja społeczna. Dieta zarówno może wpływać na wzrost ryzyka rozwoju chorób neurodegeneracyjnych jak i stanowić czynnik prewencyjny. Dieta śródziemnomorska może zmniejszać ryzyko rozwoju choroby Alzheimera o 48% w porównaniu z osobami, które nie przestrzegały takiej diety. Ponadto przyczynia się także do spadku ryzyka rozwoju zaburzeń poznawczych. Dodatkowo, włączenie do diety wielonienasyconych kwasów tłuszczowych minimum 2 razy w tygodniu, zwłaszcza z rodziny omega-3, zmniejsza występowanie Alzheimera o 60% (7). W ostatnich latach stworzono model żywienia oparty na diecie śródziemnomorskiej i diecie DASH – dietę MIND (Mediterranean – DASH Intervention for Neurodegenerative Delay). Badania pokazują, że osoby które wdrożyły w życie zasady diety MIND mają o ponad połowę mniejsze ryzyko rozwoju choroby Alzheimera, a zaburzenia funkcji poznawczych postępują u nich wolniej (5). W celu ochrony przed chorobami otępiennymi warto zadbać o prawidłową podaż:
Witamin z grupy B – szczególnie witaminy B6, B12 i kwasu foliowego biorącego udział w metabolizmie homocysteiny w organizmie. Homocysteina jest produktem przemian aminokwasu metioniny. Jej zbyt wysokie stężenie w osoczu przyczynia się do rozwoju chorób neurodegeneracyjnych i chorób układu krążenia. Prawidłowa podaż witamin wraz z dietą odpowiada za równowagę pomiędzy powstawaniem i dalszymi przemianami tego związku, pozwalając utrzymać stężenie homocysteiny na odpowiednim poziomie. Aby zapewnić odpowiednią podaż witamin B6, B12 i kwasu foliowego zadbaj o odpowiednią ilość porcji pełnoziarnistych produktów zbożowych, nasion roślin strączkowych, zielonych warzyw liściastych, a także chudego nabiału.
Witamin antyoksydacyjnych – witaminy C, E, A pełnią wiele ważnych funkcji. Do ich głównych ról można zaliczyć zwalczanie wolnych rodników i walkę ze stresem oksydacyjnym. Wolne rodniki, które nie zostaną unieszkodliwione przez antyoksydanty uszkadzają błony komórkowe, utleniają lipidy znajdujące się w osłonkach mielinowych neuronów i mogą przyczyniać się do powstawania nowotworów. Dieta uboga w antyoksydanty zawarte w warzywach i owocach, orzechach i olejach roślinnych dodatnio koreluje z ryzykiem wystąpienia miażdżycy, cukrzycy i choroby Alzheimera.
Wielonienasyconych kwasów tłuszczowych – są to kwasy tłuszczowe, które w swojej budowie łańcuchowej zawierają przynajmniej dwa wiązania podwójne m.in.: kwasy omega-6 oraz omega-3. Są one niezbędne do budowy błon komórkowych mózgu, siatkówki oka, wykazują działanie przeciwzakrzepowe, a także biorą udział w powstawaniu komórek układu odpornościowego. Znajdziemy je głównie w oleju rzepakowym, słonecznikowym, lnianym, orzechach i rybach (łosoś atlantycki, śledź, halibut, makrela, pstrąg, sardynki).
Choliny – jest ona składową lecytyny. Jako składnik fosfolipidów bierze udział w budowie prawidłowej struktury błon komórkowych. Jest prekursorem neuroprzekaźników, czyli substancji które przekazują sygnały nerwowe. Cholina znajduje się głównie w żółtku jaj, nasionach roślin strączkowych, rybach i owocach morza, sezamie, siemieniu lnianym, zarodkach pszennych, czy kaszy pęczak.
Podsumowanie
Wprowadzenie prawidłowych nawyków żywieniowych stanowi podstawę prewencji chorób neurodegeneracyjnych nie tylko w kontekście dostarczenia składników, które pozytywnie wpływają na funkcje poznawcze. Zbilansowana dieta chroni także przed chorobami cywilizacyjnymi takimi jak otyłość, cukrzyca typu 2 czy nadciśnienie, które także stanowią czynniki ryzyka rozwoju zmian otępiennych.
Piśmiennictwo
- https://www.who.int/mental_health/neurology/dementia/dementia_thematicbrief_epidemiology.pdf
- https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/259615/9789241513487-eng.pdf
- https://www.who.int/mental_health/neurology/dementia/dementia_thematicbrief_epidemiology.pdf
- H Niu, I Álvarez-Álvarez, F Guillén-Grima et al. Prevalence and incidence of Alzheimer's disease in Europe: A meta-analysis. Neurologia 2017;32(8):523-532
- Clare Morris M., Tangney C.C., Wang Y. et al. MIND diet associated with reduced incidence of Alzheimer’s Disease. Alzheimers Dement. 2015; 11(9): 1007–1014
- http://www.pnmedycznych.pl/wp-content/uploads/2015/07/pnm_2015_468-476.pdf
- http://www.pzp.umed.wroc.pl/pdf/2015/5/2/199.pdf
